Wyspy kijowskie i przybrzeżne uroczyska na Dnieprze – spojrzenie poprzez wieki

Parnikoza I.J.

Almanach doliny Dniepru

Historyczno-architektoniczne Muzeum-pomnik „Kijowska Twierdza”

Drużyna Ochrony Przyrody „Żubr”

Kijów – 2013-2023

Poświęcam pamięci Eduarda Mikołaja Szarlemana

„I Kijów i Dniepr razem …mój Boże cóż to za rozkosz! Słyszycie dobrzy ludzie, mówię wam o Kijowie i nie płaczecie z radości?”

J. Grebinka za M.M. Zacharczenko „Kijów dawniej i obecnie”, 1888

Praca poświęcona została dolinie Dniepru w mieście Kijowie, a zwłaszcza konkretnym wyspom i uroczyskom łęgowym. Funkcjonowanie Kijowa od zawsze związane jest z Dnieprem. Nadzwyczaj korzystnie położone kijowskie wzgórza kontrolowały tę wielką arterię wodną. Nie mniej ważną rolę w powstaniu stolicy Rusi-Ukrainy odegrały także uroczyska na brzegach rzeki i jej wyspach. Mimo to, ich rola w funkcjonowaniu miasta i formowaniu jego unikalnych krajobrazów została wyjaśniona w sposób niedostateczny, badania nad tym zagadnieniem miały zwykle charakter jedynie fragmentaryczny. W ogóle stopień opisania krajoznawczego okolic Kijowa znacznie odróżnia się na niekorzyść od stopnia zbadania centralnych jego części, które od momentu powstania miasta znalazły się w centrum wydarzeń historycznych i trafiły na stronice źródeł pisanych. Wyspy kijowskie i przybrzeżne uroczyska, których część położona jest bezpośrednio we współczesnym centrum miasta, miały zdecydowanie mniej szczęścia. W prezentowanej pracy, na podstawie wszystkich dostępnych autorowi źródeł, podjęto próbę scharakteryzowania w jednym, całościowym materiale, przyrodniczych oraz historyczno-kulturowych wartości archipelagu wysp kijowskich na Dnieprze. Szczególną uwagę zwrócono na kształtowanie się doliny Dniepru, jej dynamikę, charakterystykę lokalnych osobliwości klimatu, sieć hydrologiczną, pokrywę glebową, roślinność, florę i świat zwierzęcy opisywanego terenu. W ramach niniejszej pracy autor jako pierwszy badał florę i faunę znacznej ilości kijowskich uroczysk łęgowych, przygotował ich kompleksową charakterystykę przyrodniczą, odnalazł wiele nowych stanowisk rzadkich gatunków. W pracy zawarte zostały wyniki wieloletnich badań autora nad stanem miejscowych populacji rzadkich i wymierających gatunków roślin. We współpracy z dr O. Niekrasową, dr N. Atamas oraz dr J. Kucukoń przygotowano charakterystykę świata zwierzęcego regionu. W osobnym rozdziale opisano dzieje wysp i przybrzeżnych uroczysk od najdawniejszych czasów do współczesności. Przy czym opisane one zostały według opracowanej przez autora własnej periodyzacji historii regionu. Szczególną uwagę zwrócono na nasilenie gospodarczego wykorzystania regionu, początkowo jako miejsca dla połowu ryb czy pozyskiwania siana, a później jak obszar zabudowy i lokalizacji zakładów produkcyjnych. Zwrócono uwagę także na historię transformacji antropogenicznej doliny Dniepru na skutek regulacji rzeki, budownictwa mostów, pozyskiwania materiału z dna rzeki dla celów budowniczych. Oddzielnie scharakteryzowano i inne składowe wartości kijowskiej doliny Dniepru: wodochronną, oczyszczającą wodę i powietrze, przeciwpowodziową, rekreacyjną, turystyczną i inne. Prócz tego zaznaczono mało znane szerszym kręgom społeczeństwa pomniki i pamiątkowe miejsca w granicach kijowskiej doliny, które powinny być włączone do turystycznej infrastruktury Kijowa, przez co znacznie podniosą jego atrakcyjność dla turystów nie tylko z Ukrainy, ale i z bliższej i dalszej zagranicy.

Ostatni rozdział monografii poświecony jest kierunkom ochrony doliny Dniepru w Kijowie. Przede wszystkim scharakteryzowano historię inicjatyw z zakresu ochrony przyrody na tym terenie, przedstawiono krótką charakterystykę istniejących obecnie obiektów systemu obszarów chronionych, międzynarodowe doświadczenia w ochronie dolin rzecznych, wysp i uroczysk łęgowych, oraz sformułowano propozycje dotyczące ochrony kijowskiej doliny Dniepru. W szczególności, w oparciu o cały zebrany materiał dotyczący kompleksowej wartości przyrodniczej regionu, opracowano koncepcję stworzenia i strefowania Parku Narodowego „Dnieprowe Wyspy”.

Wielkim problemem na obecnym etapie funkcjonowania Kijowa jest dotarcie z informacją o wartościach wspomnianych ostoi przyrody, do szerokich kręgów społeczeństwa. W warunkach, kiedy interes prywatnego przedsiębiorcy budowlanego stał się główną wartością dla kijowskiej władzy, sprzeciwić się szybkiemu unicestwieniu przyrodniczych i historyczno-kulturowych skarbów miasta może tylko dobrze przygotowana i zorganizowana społeczność: krajoznawcy, ekolodzy i nieobojętni kijowianie. W takim właśnie celu i dla takich przede wszystkim ludzi przygotowana została i w pełni udostępniona niniejsza praca.

Spis treści